Goed verhaal vs. hard bewijs

‘Deze zaak laat zien hoe belangrijk verhalen zijn in de rechtbank,’ zegt Claudia Bouteligier, die promoveert op de relatie tussen rechtsgeleerdheid en literatuur. ‘De advocaten van Simpson claimden dat hij slachtoffer was van racistische politieagenten. En al was er veel bewijs voor het tegendeel, de grotendeels zwarte jury ging mee in het verhaal van de verdediging.’

Soms wint een goed verhaal het van het harde bewijs, wil Bouteligier maar zeggen. We willen de daders en slachtoffers nu eenmaal begrijpen, snappen waarom ze iets hebben gedaan. Maar uit het verhaal van O.J. Simpson blijkt wel dat deze hang naar empathie niet altijd gunstig uitpakt. De jury dacht Simpson te begrijpen, maar sprak hem mogelijk ten onrechte vrij. De aandacht werd verlegd van het misdrijf naar het beeld en verhaal dat de advocaten van Simpson construeerden. En in andere gevallen wordt iemand misschien wel ten onrechte veroordeeld, enkel en alleen omdat diegene geen goed verhaal heeft.

Albert Camus

Neem bijvoorbeeld Meursault, de hoofdpersoon uit de roman De Vreemdeling van Albert Camus. Hij doodt een man op het strand, maar kan de rechter niet uitleggen waarom. Het was het felle zonlicht, zegt hij. Bouteligier: ‘Hij is niet in staat om de rechter een logisch verhaal te presenteren met een motief en spijtbetuigingen, waardoor deze hem niet kan begrijpen. Het feit dat hij vreemd blijft, moet hij uiteindelijk met de doodstraf bekopen.’

Een rechter doet er daarom goed aan om zijn of haar oordeel over iemands persoonlijkheid of karakter uit te stellen, meent Bouteligier. Het is niet mogelijk om een dader volledig te doorgronden of te begrijpen, en je laat je snel op het verkeerde been zetten. Ga dus niet te snel op zoek naar een logisch verhaal achter de persoon. Bouteligier: ‘Rechters doen er goed aan om de literaire werken van Dostojevski tot Camus te lezen, die laten zien hoezeer het anders mis kan gaan.’

Interview Universiteit Leiden, augustus 2018